Dopunjeno: 2.10.2023.
Civilizacijska dostignuća koja danas uživamo kao zajednica ne bi bila moguća da ne postoji porez. U jednom momentu zajednica ljudi je postigla nešto što se zove društveni dogovor – opšti konsezus vezan za određena pitanja, predmet kog su pravila života u zajednici. Jasno je da „niko nije ostrvo“ – ako ste rođeni u Srbiji ili na prostoru bivše Jugoslavije, velike su šanse da vaši roditelji nisu platili desetak hiljada dolara bolnici za troškove porođaja – odnosno učestvovali direktno u troškovima izgradnje bolnice, nabavke potrebne opreme i medikamenata, plate doktora i pomoćnog osoblja i njihovo obrazovanje snosila je država – od poreza koje je naplaćivala. Sledite taj obrazac i ubrzajte snimak do današnjeg dana i stižete do jedinke koju činite danas – poreski obveznik koji, ako može da privređuje plaća porez na zakonom uređene načine. Dakle, na današnji dan, ako imate 25-30 godina, država je od vas prilično u minusu i vi, ako ste radno sposobni treba da vratite to što ste koštali državu, a ako možete i da doprinesete iznadprosečno, kako bismo kao društvo napredovali. Prilično surova realnost, ali to je u suštini taj pojam društvenog dogovora.
Svaki rad se oporezuje. Da radite u nekoj firmi, recimo da imate platu 100.000 din. na tu vašu platu, poslodavac bi plaćao porez i doprinose još 60.000 din. Dakle, tokom godinu dana rada, radom ste državi doprineli (odnosno poslodavac je to uradio za vas) 6.000 evra.
Stoga, frilenseri koji žive u Srbiji preko 6 meseci (kada postaju poreski obveznici ove države) moraju da plaćaju porez u skladu sa tim postignutim društvenim dogovorom koji je prenet u zakone Republike Srbije.
Ako imamo „vojsku“ frilensera, odnosno npr. 50.000 ljudi koji rade i žive u Srbiji bez plaćanja poreza, koriste neke javne usluge (puteve, vodovod, ili odu ponekad u pozorište – sve iako plate kartu jer sva ta javna preduzeća realno ne naplaćuju svoje usluge za stvarnu cenu već se dotiraju iz budžeta), ta vojska frilensera nepravedno opterećuje 100 firmi od po 50 zaposlenih da plaćaju poreze i sve ostale troškove i za te radno sposobne ljude, pri čemu tih 100 firmi biva manje konkurentno jer je njihova cena usluge automatski skuplja u odnosu na firme koje angažuju frilensere koji ne plaćaju porez.
Čuli ste za dva različita termina – porez i doprinosi.
Pravno gledano, porez je nepovratni namet – plaćate zato što radite. Doprinosi su naknada za nešto što ćete možda koristiti, a možda nećete, ideja istog je da se plaća iz solidarnosti – neko drugi trenutno treba tu uslugu, a jednog dana će možda vama trebati. Naime, velike su šanse da ćete jednog dana biti penzioner – plaćate doprinos da biste pod dane kada ne budete mogli raditi dobijati iz budžeta redovni iznos za izdržavanje – penziju. Plaćanjem doprinosa za zdravstveno osiguranje možete koristiti državni zdravstveni sistem. Koliko god zvučalo strašno, mnogi se susretnu u životu sa nekim težim medicinskim problemom, kada privatni lekar nije alternativa, bilo zbog nepostojanja potrebne opreme, bilo zbog cene. Najprostija operacija privatno košta hiljade evra. Bolnički dan košta između 200 i 1000 evra. Stoga nekada državno zdravstvo nema alternativu.
U redu, koliko treba da platim poreza za rad u ranijem periodu?
S obzirom da postoje dve grupe frilensera: a) nezaposleni frilenseri – van radnog odnosa, b) oni koji su već negde zaposleni – frilenseri iz radnog odnosa.
- a) Nezaposleni frilenseri, odnosno oni koji imaju primanja iz inostranstva na lični račun, a nisu nigde prijavljeni kao zaposleni, plaćaju – porez i doprinos za penzijsko-invalidsko osiguranje, doprinos za zdravstveno osiguranje i osiguranje za nezaposlenost;
- b) Frilenseri iz radnog odnosa – plaćaju porez i doprinose za penzijsko-invalidsko osiguranje (PIO).
Oporezivanje prihoda ostvarenih od 01.01.2015. do 31.12.2021.
Ono što je bitno napomenuti da je zakon predvideo priličnu olakšicu za frilensere, a to je neoporezivi deo zarade i normirani troškovi – nešto što i dalje pozitivno diskriminiše frilensere u odnosu na ostale zaposlene, kojima su ti neoporezivi iznosi vrlo mali.
Prvo se od ukupnog prihoda u godini oduzme neoporezivi deo prihoda i iznos normiranih troškova. U skladu sa novim zakonskim rešenjem neoporezivi deo prihoda koji je ostvaren u kalendarskoj godini, po osnovu ugovorene naknade od autorskih i srodnih prava i ugovorene naknade za izvršeni rad, iznosi 384.000 dinara godišnje, dok iznos normiranih troškova iznosi 34%, 43% ili 50% (u zavisnosti od branše u kojoj radite: konsultantski poslovi, programiranje odnosno dizajnerske usluge) od ostvarenih prihoda.
Dakle, ako ste tokom jedne godine imali 100.000 din. mesečno ili ukupno 1.200.000 din. prihoda u godini, država vam računa da ste imali trošak poslovanja 600.000 din. (za dizajnere) što je svakako dobar gest. Zatim se oduzima neoporezivi iznos od 384.000 din. tako da se u toj godini oporezuje ukupno 216.000 din. i to čini osnovicu. Porez iznosi 20% a doprinos za PIO 25,5% osnovice. Ukupno treba da platite 43.200 din. poreza i 55.080 din. doprinosa za celu godinu. Vratimo se na gornju računicu, pa ćete videti da zaposleni u firmama u istom takvom periodu na isti iznos zarade imaju poresku obavezu od čak 6.000 evra.
Pravila koja važe za samooporezivanje frilensera u 2022. godini
Tokom 2022. godine neće više važiti normirani troškovi u procentu već je propisan ukupni iznos normiranih troškova koji važe tromesečno (kvartalno) i dobijaju se tako što se uzima trostruki iznos neoporezivog dela ličnih zarada, čime se donekle izjednačavaju zaposleni u firmama i frilenseri. Iznos se menja svake godine, a za 2022. godinu to iznosi 54.900 din tromesečno (3x 18.300 din što je neoporezivi iznos lične zarade) odnosno 219.600 din. za celu godinu.
Od 01.01.2023. godine važe nova pravila
Dva modela poreza
Razlika u odnosu na model iz 2022. godine je mogućnost izbora kako ćete plaćati porez, a mi ćemo ih nazvati model a) i model b).
Kod modela a) metod je pogodan kod onih za redovnim a nižim primanjima. Naime, kod tog modela normirani troškovi su 96.000 dinara i na razliku se samo plaća 20%. Npr. Ako ste imali 50.000 din. mesečno tokom tri meseca, to je 150.000 din. od čega se oduzima 96.000 din. normiranih troškova. Porez plaćate na osnovicu od 54.000 din. odnosno platićete 10.800 din. za celo tromesečje. Doprinosi su dakle 25,5% za PIO i 10,3% za zdravstveno i iznose 13.770 odnosno 5.562 din. Ukupno se dakle plaća 30.132 din. za tri meseca. S obzirom na primanja od 50.000 din. mesečno 10.000 din. mesečnog poreza ne izgleda loše budući da zaposleni po ugovoru o radu opet imaju veće opterećenje zarade.
Kod modela b) normirani troškovi iznose 57.900 dinara i 34%. Na tako dobijenu razliku plaća se porez po stopi od 10 odsto. Ovaj model je isplativiji za one koji imaju viša primanja. Npr. ako ste imali 100.000 din. mesečno tokom tri meseca to je 300.000 din. od čega se oduzima 57.900 din. i 34% normiranih troškova. Porez plaćate na osnovicu od 159.786 din. odnosno platićete 15.979 din. za celo tromesečje. Doprinosi su dakle 25,5% za PIO i 10,3% za zdravstveno i iznose 40.745,43 odnosno 16.457,96 din. Ukupno se dakle plaća 73.182,39 din. za tri meseca. Dakle na primanja od 100.000 din. mesečno plaćanja iznose oko 24% što je malo u odnosu na sve druge oblike oporezivanja rada.
Kako izgleda oporezivanje?
Oporezivanje se, kao što je napred navedeno vrši tromesečno, kao i porez na imovinu.
Međutim za razliku od poreza na imovinu, vrši se kao samooporezivanje. Dakle morate sami (ili uz pomoć stručnog lica – knjigovođe, advokata i sl.) obračunati i platiti porez. Poreska prijava se podnosi online, putem portala Frilenseri, najkasnije 30 dana od isteka kvartala, dakle za januar, februar i mart prijava se podnosi do 30. aprila. Za portal Vam je potreban elektronski potpis ili sertifikat, koji može biti na čipu na Vašoj ličnoj karti (što je i najjednostavniji način vađenja, jer je brz i besplatan) ili na posebnoj kartici koju možete izvaditi u Pošti, Privrednoj komori ili u E-Smart Systems. Ako želite to prepustiti nekome drugome, poželjno je da izvadite posebnu karticu kako bi lična karta bila uvek uz Vas. Nakon pravilnog podnošenja prijave portal proverava ispravnost unetih podataka, te zatim automatski dobijate upustva za plaćanje (poziv na broj i poseban račun za uplatu, QR kod za plaćanje preko bankovne aplikacije).
Ukoliko ne podneste ili zakasnite sa prijavom ili uplatom, postoje kazne. Ukoliko uopšte ne prijavite prihode, predviđena je novčana kazna u visini 30% do 100% iznosa dugovnog poreza koji utvrdi poreska kontrola. Ukoliko obračunate a ne uplatite porez po dobijanju uputstva, kazna iznosi 50% utvrđenog poreza, dakle biće Vam zaračunat dug u poreskoj od 150% ukupnog poreza koji ste trebali platiti.
Vredi napomenuti, da ukoliko izbegnuti iznos poreza prelazi 1.000.000 din. radi se onda o krivičnom delu koje se kažnjava zatvorom.
Naša advokatska kancelarija zastupa poreske obveznike u postupcima pred Poreskom upravom radi utvrđenja ili umanjenja poreske obaveze utvrđene rešenjem Poreske uprave.
